PODSTAWOWE POJĘCIA STOSOWANE W LOGOPEDII:

 

1. logopedia (gr. logos = słowo,  paideia = wychowanie) – nauka
   o kształtowaniu prawidłowej mowy, usuwaniu wad wymowy oraz nauczanie mowy             w przypadku jej braku lub utraty,

 

2. surdologopedia (łac.surdus = głuchy) – zajmuje się kształtowaniem mowy osób                  z uszkodzonym narządem słuchu,

 

3. fonetyka – dział logopedii zajmujący się stroną fizjologiczną procesu mówienia                    i rozumienia, a więc ruchami narządów mowy, czyli stroną akustyczną,

 

4. fonologia – ustala i bada tylko cechy istotne (dystynktywne) dla procesu komunikacji,

 

5. fonacja – wydawanie głosu przez człowieka,

 

6. fonem – najmniejszy element języka, który jest abstrakcyjny, wymawia się i słyszy jego realizację – głoskę,

 

7. głoska – realizacja fonemu w żywym słowie, najmniejszy element wymawianiowy, słyszany,

 

8. słuch mowny (fonematyczny) – ogólnie - różnicowanie
   i identyfikowanie dźwięków mowy ludzkiej, a także dokonywanie ich analizy i syntezy; szczegółowo - różnicowanie głosek różniących się tylko jedną cech artykulacyjną, a więc dźwięcznych i bezdźwięcznych, np.: p-b, k-g, dentalizowanych, np.: s-sz, s-ś, s-c, twardych i miękkich; wyróżnia się słuch fonemowy (niedokształcony lub zaburzony przy substytucji) i fonetyczny (niedokształcony  przy deformacji),

 

9. kinestezja – czucie ułożenia; kinetyka – ruch,

 

10. dyslalia  (syn. zaburzenia artykulacyjne, zaburzenia wymowy, wady wymowy, wady artykulacyjne, nieprawidłowe realizacje fonemów, zniekształcenia substancji fonicznej w płaszczyźnie segmentalnej) - to nazwa kategorii zaburzeń, których istotą jest nieprawidłowa realizacja dźwięków mowy,

 

11. metateza (przestawka) – przestawienie fonemów wewnątrz wyrazu (np.: lokomotywa = mokolotywa, Inka = Nika – przyp. autorki) lub zmiana szyku wyrazów w słowie i w piśmie,

 

12. elizja (mogilalia) – brak osobnej realizacji jakiegoś elementu, całkowite opuszczenie głoski, np. yba (ryba),

 

13. substytucja (paralalia) – zamiana jakiejś głoski przez inną prawidłowo wymawianą, np. kula ( kura),

 

14. asymilacja – upodobnienia głosek w zależności od sąsiedztwa fonetycznego (wsteczna, postępowa), np.: noga = goga, zęby = memby – przyp. autorki,

 

15. deformacja – zachodzi wówczas, gdy realizacja jakiegoś fonemu wykracza poza właściwe normie pole realizacji tego fonemu – głoski nietypowe dla danego systemu fonetycznego (np.: seplenienie lateralne, międzyzębowe),

 

16. afazja – częściowa lub całkowita utrata umiejętności posługiwania się językiem (czyli systemów znaków i reguł gramatycznych), spowodowana uszkodzeniem odpowiednich struktur mózgowych,

 

17. oligofazja – niedokształcenie mowy na skutek upośledzenia umysłowego,

 

18. dysartia (anartia) – zniekształcenie dźwięków mowy lub niemożność ich wytwarzania w wyniku uszkodzenia ośrodków i dróg unerwiających narządy mowne (artykulacyjne, fonacyjne, oddechowe); zaburzenia dysartryczne u dzieci towarzyszą najczęściej dziecięcemu porażeniu mózgowemu,

 

19. schizofazja – mowa osób z zaburzeniami myślenia wynikającymi
    z zaburzeń psychicznych,

 

20. jąkanie – zaburzenie płynności mowy (rytmu i tempa), przejawiające się skurczami mięśni artykulacyjnych, fonacyjnych, oddechowych,

 

21. logoneurozy (nerwice mowy: mutyzm, afonia) – polega na całkowitym braku mowy lub zaburzeniach tempa, modulacji, siły czy wysokości głosu, charakterystyczna u osób chorujących na nerwice,

 

22. dysfonia – według foniatrii jest określeniem wielopostaciowych zaburzeń głosu dotyczących częstotliwości natężenia, czasu trwania i barwy, afonia jest skrajnym stanem zaawansowania dysfonii,

 

23. dysglosja – zniekształcenie dźwięków mowy lub niemożność ich wytwarzania na skutek nieprawidłowej budowy narządów mowy (nieprawidłowości zgryzu, rozszczepy podniebienia), ankyloglosja -  krótkie wędzidełko,

 

24. opóźnienie rozwoju mowy (ORM) (syn. niedorozwój mowy, mowa opóźniona w rozwoju, opóźniony rozwój języka) – to najogólniejszy termin służący nazwaniu zjawiska występującego u dzieci, polegającego na wolniejszym niż u rówieśników wykształcaniu się zdolności ekspresyjnych lub/i percepcyjnych, co powoduje, że dynamika ich rozwoju jest odmienna od normalnej,

 

25. alalia (słuchoniemota, niemota pochodzenia centralnego, afazja rozwojowa) – charakteryzuje się brakiem rozwoju języka i w konsekwencji opóźnieniem w rozwoju mowy,

 

26. palatolalia - termin ten jest stosowany do określenia sprzężonych zaburzeń mowy, tj. dyslalii (wielorakiej, złożonej) oraz rynolalii (nosowania), występujących w przypadkach roszczepów podniebienia,

 

27. autyzm -  (z grec. autos – sam) polega na zamykaniu się we własnym świecie i nie odpowiadaniu na płynące z zewnątrz bodźce, 

 

28. echolalia – automatyczne powtarzanie zasłyszanych dźwięków, słów, zwrotów (bezpośrednia, odroczona),

 

29. dysfunkcja połykowa (syn. infantylne połykanie, niemowlęca pozycja języka) – brak  pionizacji języka, w czasie połykania język w pozycji poziomej z napięciem mięśni warg; z tym zaburzeniem współwystępuje najczęściej zgryz otwarty i artykulacja międzyzębowa wielu głosek.

 

 

 

Literatura:

1. Logopedia, pod red. T. Gałkowskiego i G. Jastrzębowskiej, Opole 2001.
2. I. Styczek: Logopedia, Warszawa, PWN 1980.
3. L. Kaczmarek: Nasze dziecko uczy się mowy, Wyd. Lubelskie, Lublin 1966.
4. Słownik wyrazów obcych, Warszawa, PWN 1980.
5. T. Orzechowska